تصویب «قانون حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان» و اجرایی شدن بندهای این قانون با تلاش معاونت علمی و فناوری، افق تازه‌ای فراروی این شرکت‌ها باز کرد.
شرکت‌های فعال و پیشرو در حوزه‌های گوناگون فناوری از نوپا و صنعتی، با قرار گرفتن زیر چتر حمایتی این قانون، توانستند نسبت به سال‌های پیشین خود روند روبه‌رشدی را تجربه کنند. این رشد در تعداد فزاینده شرکت‌ها هویداست، به طوری‌که تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان در سال ۱۳۹۵ ، به بیش از ۲۹۶۰ شرکت رسید.
در این گزارش، به روند شرکت‌های دانش‌بنیان بر اساس «حوزه‌های فناوری» از ابتدای اجرایی شدن قانون حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان در سال ۱۳۹۲ تاکنون نگاهی داریم تا ضمن بررسی رشد هریک از حوزه‌های فناوری یادشده، نقش میزان اثرگذاری آن در زیست بوم دانش‌بنیان مشخص شود.
اکنون بیش‌ترین تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان متعلق به حوزه فناوری اطلاعات، ارتباطات و نرم‌افزارهای رایانه‌ای و پس از آن، محصولات پیشرفته سایر حوزه‌هاست.
**رشد پر فراز و نشیب اما رو به جلوی شرکت‌های فناور حوزه‌های گوناگون
آمارها نشان می‌دهد اگرچه حوزه شرکت‌های دانش‌بنیان زیست‌فناوری، در سال ۹۲ انگشت‌شمار بودند اما تعداد این شرکت‌ها در سال ۹۳ با رشدی چندبرابری از مرز ۱۰۰ شرکت فراتر می‌رود. در سال ۱۳۹۴ شرکت‌های این حوزه از مرز ۲۰۰ شرکت عبور می‌کند و این روند روبه رشد در سال بعد نیز ادامه می‌یابد به طوری که سال ۹۵، تعداد ۲۴۷ شرکت در حوزه فناوری فناوری زیستی به ثبت رسید.
اگرچه ستاد توسعه فناوری نانو از آغاز فعالیت خود در حمایت از پژوهش‌های مرز دانش فعال بوده، اما شرکت‌های دانش‌بنیان نانوفناور در سال ۱۳۹۳ کمتر از ۵ شرکت بودند. اما در سال‌های ۹۴ و ۹۵ با روندی رو به رشد از مرز ۵۰ شرکت عبور می‌کنند به طوری‌که در سال جاری ۷۹ شرکت نانو فناور به عنوان دانش‌بنیان شناخته شده‌اند.
با توجه به نو بودن حوزه لیزر، اپتیک و فتونیک، کمتر از ۵۰ شرکت دانش‌بنیان در این حوزه فناوری حضور دارند، اما در سال ۹۵ تعداد ۵۷ شرکت در این حوزه به عنوان شرکت دانش‌بنیان فعالیت می‌کنند.
مواد پیشرفته شامل پلیمرها، سرامیک‌ها، فلزات و کامپوزیت‌ها، حوزه‌ای است که در سال ۱۳۹۳ تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان شناخته شده در این حوزه به ۵۰ شرکت نمی‌رسد، اما حرکت رو به جلوی زیست‌بوم دانش‌بنیان موجب می‌شود تعداد این شرکت‌ها در سال‌های بعد با عبور از مرز ۵۰ شرکت، تعداد ۱۸۳ شرکت در این حوزه به جمع فعالان دانش‌بنیان می‌پیوندند.
شرایط اما در حوزه سخت‌افزارهای رایانه‌ای، برق، الکترونیک، کنترل و مخابرات، متفاوت است، به‌طوری‌کهبراساس آمار شرکت‌های دانش‌بنیان در سال ۱۳۹۳، بالغ بر ۱۵۰ شرکت دانش‌بنیان در این حوزه فعال هستند، اما سال‌های آتی رشد چند برابری را تجربه می‌کنند و اکنون بیش از ۳۸۶ شرکت فعال این حوزه، خدمات و محصولات دانش‌بنیان خود را ارائه می‌کنند.
**سهم بالای حوزه ICT از شرکت‌های دانش‌بنیان
رشد فزاینده شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه فناوری اطلاعات، ارتباطات و نرم‌افزارهای رایانه ای نیز همین روند صعودی را تجربه کرده است و طی سال های اخیر، رشد کسب و کارهای نوپا به خصوص در حوزه خدماتی گواه این مدعا بوده است.
با آغاز فرآیند اجرایی قانون حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان، ۲۰۰ شرکت این حوزه در سال ۹۳فعال بودند، سال بعد اما با رشدی ۲۰۰ درصدی، عدد این شرکت‌ها به ۴۰۰ نزدیک می‌شود. این رشد جهشی در سال جاری نیز ادامه می‌یابد و اکنون، بالغ بر ۵۷۰ شرکت‌دانش‌بنیان حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات، بیش‌ترین سهم را از عرصه فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان به خود اختصاص داده‌اند.
نمایشگاه تجهیزات و مواد آزمایشگاهی، جشنواره ملی علم تا عمل و حمایت‌هایی از این دست طی ۳ سال اخیر موجب شده است تا بازار بکر و گسترده تجهیزات و مواد آزمایشگاهی کشور که دانشگاه‌ها، مراکز پژوهشی و تحقیقاتی اعم از دولتی و خصوصی را شامل می‌شود، با توانمندی تولیدکنندگان فناور کشورمان تامین شود. بالغ بر ۱۰۰ شرکت تولید کننده تجهیزات آزمایشگاهی، دانش‌بنیان هستند، این شرکت‌ها در سال ۹۴ دوبرابر می‌شوند. در سال ۹۵ ۳۰۸ شرکت دانش‌بنیان، تجهیزات، مواد و خدمات آزمایشگاهی کشورمان را تامین می‌کنند و برخی از آن‌ها، به دیگر کشورها صادرات دارند.
تولیدکنندگان داروهای پیشرفته اگرچه در سال ۹۳ کمتر از ۱۰۰ شرکت بودند، اما سال ۹۴ بیش از ۱۵۰ شرکت به جمع شرکت‌های دانش‌بنیان این حوزه می‌پیوندند و سال ۹۵ ، نزدیک به ۱۶۸ شرکت فعال این حوزه دانش‌بنیان شناخته شده‌اند.
شرکت‌های دانش‌بنیان تولیدکننده وسایل و تجهیزات پزشکی، از ۵۰ شرکت در سال ۱۳۹۳، به بیش از ۱۰۰ شرکت در سال ۱۳۹۴ می‌رسند. رشد این شرکت‌ها در ۳ سال گذشته، شیب مثبت خود را ادامه می‌دهد و در سال ۹۵، بالغ بر ۱۳۲ شرکت در سال جاری می‌رسد و رشد فزاینده خود را با حمایت‌های صورت گرفته مانند حمایت از حضور شرکت‌های دانش‌بنیان در نمایشگاه‌های داخلی و بین‌المللی از جمله «ایران‌هلث»، این حوزه همچنان را ادامه می‌دهد.
با وجود ظرفیت ویژه کشورمان در حوزه نفت، گاز و پتروشیمی اما بیش‌ترین سهم تامین خدمات و تجهیزات این حوزه در سال‌های گذشته به شرکت‌ها و پیمان‌کاران خارجی اختصاص داشت. اما توانمندی کشورمان در تامین ملزومات این حوزه و ضرورت خوداتکایی و خود کفایی ضرورت حمایت از فناوران داخلی فعال در این عرصه را دوچندان می‌کرد. با اجرایی شدن قانون حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان، اگرچه در سال ۹۳، کمتر از ۱۰۰ شرکت دانش‌بنیان در حوزه تجهیزات و مواد پیشرفته گاز پالایش و پتروشیمی شناسایی و حمایت شده بودند، اما تعداد این شرکت‌ها در سال ۹۴ به بیش از ۱۰۰ شرکت می‌رسد. این روند روبه رشد در سال بعد نیز ادامه می‌یابد به طوری که در سال ۹۵، ۱۸۱ شرکت دانش‌بنیان فعال در این حوزه شناسایی می‌شوند.
در پایان سال ۱۳۹۲، تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان تأیید شده ۵۵ شرکت بود که این آمار تا پایان سال ۱۳۹۴ به ۲۲۷۵ افزایش یافت و تا سال ۱۳۹۵ به رقمی بالغ بر ۲۹۶۰ شرکت رسیده است. پیش‌بینی می‌شود فروش این شرکت‌ها تا پایان سال جاری به بیش از ۲۰۰ هزار میلیارد ریال برسد و بالغ بر ۸۰ هزار نفر اشتغال مستقیم ایجاد کنند.
رشد جهشی و پرشتاب حضور شرکت‌های دانش‌بنیان موجب شده است در سال‌های ۹۴ و ۹۵ بیش از ۳۰۰ شرکت در سایر حوزه‌های فناوری به شرکت‌های دانش‌بنیان افزون شوند.
با آغاز مسیر حرکت شرکت‌های دانش‌بنیان و جهت‌گیری کشور به سوی اقتصاد دانش‌بنیان، ضرورت ایجاد زمینه و ارائه خدمات برای تجاری‌سازی ایده‌ها و محصولات نوآورانه این شرکت‌ها جدی شده است و شرکت‌های با توانمندی ارائه خدمات تجاری‌سازی نیز، در حال پیوستن به جمع دانش‌بنیان‌ها هستند.
